نقاشی خط و هنرمندان معروف آن
نقاشی خط شیوه‌ای است در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی، گروهی این هنر را تلفیقی از خوشنویسی و خط با نقاشی و گرافیک می دانند. به این هنر گاهی خطاشی و خط نقاشی هم می‌گویند. اما هیچکدام از این تعریف‌ها بطور صد در صد درست نیست. به طور کلی می‌توان گفت تمام آثاری که عناصر اصلی ترکیب بندی آنها حروف و کلمات است و با تکنیک‌های مختلف نقاشی، گرافیک و خوشنویسی اجرا می‌شوند، در زمره نقاشی خط قرار می‌گیرند.
هنرمندان این هنر در جستجوی زبانی جهانی هستند که بتواند با همه ارتباط برقرار کند. آنها معتقدند که با آگاهی از قوانین بصری و خواص رنگ‌ها و همچنین اصول خوشنویسی می‌توان آثاری پدید آورد که بتواند احساسات و اندیشه‌های هنرمند را انتقال دهد.
انواع روش های نقاشی خط
به طور کلی این آثار را در سه گروه دسته بندی می‌کنند:
آثار دست اول: آثاری که به دست نقاشان پدید آمده و در آنها حروف و کلمات جایگزین اشکال و پیکره‌ها شده‌اند.
آثار دست دوم: آثاری که به دست خوشنویسان به وجود آمده و در اجرای آن از تکنیک های نقاشی و طراحی یا گرافیک استفاده شده است.
آثار دست سوم: آثاری که به دست خوشنویسان خلق شده و در آن فقط تکنیک خوشنویسی یعنی قلم و مرکب به کار رفته است. برای مثال می‌توان از سیاه مشق های “میرزا غلامرضا اصفهانی” و “میرحسین” و برخی خوشنویسان معاصر نام برد.
تاریخچه
این هنر از دوره قاجار به‌طور جدى آغاز مى‌شود. خوشنويسان اين دوره خط را مى‌نوشتند بعد کپى مى‌کردند و داخل آن را رنگ‌آميزى مى‌کردند و يا گل و بوته مى‌انداختند. در حقيقت نقاشيخط اوليه، کتيبه‌نويسى است. امروزه ما با شکل‌هاى متنوع و جديدى از تلفيق خط و رنگ و نقاشى مواجه هستيم و نقاشي خط امروزه رواج بيشترى يافته و مخاطب خود را پيدا نموده است.
نقاشی خط در دوره معاصر
از اولین پیشروان استفاده از نقاشی خط در دوره معاصر؛ رضا مافی است. در واقع رضا مافی این کار را با آشنایی و خوشنویسی سنتی پایه گذارد. رضا مافی با توجه به امکانات خط نستعلیق و شکسته نستعلیق و سیاه مشق های به جا مانده، توانست روشنگر مسیر باشد. رضا مافی با نوشتن بر زمینه ها از جنس و رنگ‌های متنوع، نقش و نقاشی را در فضای واحد با خوشنویسی مطرح کرد و به اصلاح نقاشی خط را پایه گذاری کرد.
در واقع در دوران معاصر، نسل جدید خطاطان، در نزدیکی و تلفیق خط با نقاشی برای بیان اندیشه و عواطف خویش راهی جدید یافتند. آنها غالباً از خط شکسته نستعلیق و یا نستعلیق در کارهای هنری شان با رنگ گذاری آزاد و استفاده از بعضی تزئینات رایج در کتاب آرایی سنتی مانند تذهیب، آثاری در زمینه خط نقاشی آفریدند.
نقاشی خط و ایجاد تنوع بصری در خطوط
در این هنر، اغلب نوآوری در کاربرد رنگ جهت غنای معنای خط نوشته شده و انتقال حس و بیان هنرمند و ایجاد تنوع بصری و جذابیت به کار گرفته شده است. مانند کارهای اسرافیل شیرچی، جلیل رسولی و مهدی فلاح و بسیاری از هنرمندان خوشنویسی که رنگ و طرح و موتیف را در کنار خوشنویسی به کار گرفتند و آثاری را خلق کردند. در واقع عنصر مهم دیگر این کاربرد از خط، همان ویژگی حسّ آمیزی در خطوط اسلامی و ایرانی است.
به طور مثال حس آمیزی خط شکسته و کاربرد آن در مفاهیم معنوی، خیالی و تغزّلی در ارسال پیام بصری، به تجسم بخشیدن شور و احساس و حرکت به هنرمند در اثر کمک می کند و خوانایی نوشتار را کم اهمیّت جلوه می دهد و بدین ترتیب، خط در نقاشی خط و یا گرافیک در عین حفظ و تداوم شئونات سنتی در ّجایگاه هنر دیداری، خلاقیّت بصری می یابد.
معروفترین هنرمندان پیشگام در نقاشی خط
اما برخی “محمد احصایی” را بنیانگذار خط نقاشی در ایران می‌دانند، چرا که او از حروف به عنوان وسیله‌ای برای بیان استفاده کرد. وی در کار خط نقاشی و ارائه و توسعه آن بسیار پایمردی کرد و تاکنون در عرصه داخلی و بین‌المللی به خوبی درخشیده است.
معروفترین هنرمندان قدیمی
معروف ترین استادان (در زمان قدیم): شاه محمود نیشابوری (قرن دهم ه.ق)، محمد حسین (قرن دوازدهم ه.ق)، اسماعیل جلایر، ملک محمد قزوینی، حسن زرین قلم (قرن سیزدهم ه.ق).
برخی هنرمندان معاصر
در حال حاضر هنرمندان معاصر بسیاری هستند که در عرصه این هنر درخشیدند از قبیل رضا مافی، فرامرز پیل آرام، جلیل رسولی، محمد احصایی، نصرالله افجه ای، جواد بختیاری، صداقت جباری و … .
کلام آخر اینکه خمیرمایه اصلی این هنر، نقاشی کردن و مصورسازی به وسیله حروف و کلمات و به عبارتی خوشنویسی است که بیشتر از هر چیزی بر وجه تصویری آنها تمرکز می‌شود، بنابراین خوانا بودن عبارات و جملات هدف اصلی هنرمند نیست. نقاشی خط معمولا روی بوم نقاشی با رنگ و روغن و یا اکریلیک انجام می‌گیرد، اما برخی خوشنویسان با استفاده از رنگ‌های گواش، آبرنگ، اکریلیک، مرکب‌های رنگین و ایربراش نیز آثار ارزشمندی را به وجود آورده‌اند.
تهیه شده توسط آرت اکو